بررسی تطبیقی موجّهات بسیطه و مرکبه در قضایای حملیّه نزد ابن سینا و خواجه نصیرالدین طوسی

مراد از مطالعه تطبیقی نظریه های ابن سینا و خواجه نصیرالدین طوسی ، در بحث قضایای موجّه ، توصیف و تبیین مواضع خلاف و وفاق اندیشه های این دو دانشمند بزرگ ایرانی است . قابل ذکر است اهمیت و پیچیدگی این بحث، باعث شده که هر دو اندیشمند در نظریه های خود گاهی دچار فراز و نشیب هایی شده اند . در هر قضیه ای نسبت محمول به موضوع حالت خاصی دارد که ازآن در علم منطق به «کیفیت نسبت» تعبیر می شود و نام دیگر آن «ماده» و «عنصر» قضیه است و این ماده یا عنصر که همان چگونگی نسبت است در هر قضیه ای موجود است . لفظی را که برآن ماده یا عنصر دلالت دارد . «جهت» یا «نوع» می نامند. در تقسیم بندی ابن سینا و خواجه نصیرالدین طوسی از اقسام موجهات ، به شباهتهای فراوانی در آثار منطقی شان می توان دست یافت. البته در بعضی از موارد به نوآوریهایی هم در این زمینه برخورد می کنیم. شیخ الرئیس هریک از جهات ثلاث قضایا (واجب – امکان- امتناع) را بگونه های مختلف تقسیم کرده و برای نخستین بار نظم و انسجام خاصی را در میان جهات قضایا ارائه داده است . وی قضایای موجهه را به دو قسم بسیطه و مرکبه تقسیم کرده است . قضایایی که دارای جهت هستند اگر مقید به قید «لاضروره» و یا «لادوام» باشند مرکب اند وگرنه بسیط هستند. خواجه نصیرالدین طوسی هم تقسیم بندی جدیدی از اقسام موجهات ارائه کرده است . ایشان قضایای موجّه را به 3 قسم (1- بحسب اعتبار ذات تنها 2- به حسب اعتبار وصف تنها 3- به اعتبار ذات و وصف باهم) تقسیم کرده است.